9.Sınıf Dil ve Anlatım Soruları

Suçu gökyüzünden alıp yeryüzüne indiren polisiyeler pek yazılmasa da "çok satanlar” kalıplarına uygun polisiye - gerilimler hız kesmedi. Bu tarz romanların bugün geldiği noktanın edebi değer açısından da ilgiye değer olduğunu düşünüyorum. Azımsanmayacak miktarda "mekanik yazım" içermesine, yazarların roman satırlarını ve karakterlerini sanki bir üretim bandı üzerindeymiş gibi oluşturmasına rağmen üretim, teknik açıdan mükemmelleşiyor. Çalakalem yazılmış cümleler, gereksiz karakterler, işlevsiz ayrıntılar bulmak neredeyse imkansız.

Bu paragraf aşağıdaki sorulardan hangisine verilmiş bir yanıt olabilir?

Montaigne için dünya yazınında da yazarlarımızca da çok şey yazıldı çizildi. Bu ilginin, Montaigne’e duyulan bu yakınlığın anlaşılır pek çok nedeni var. Çünkü özgür ruhlu düşüncenin, hiçbir giz bırakmamacasına kendini irdeleyen insanın sorgulayarak anlama tavrının sembolüdür Montaigne. Orta Çağ’ın karanlık sularından çıkan, kendi aklıyla kendi benliğine bakan insan tipinin doğuşunun müjdecisidir.

Bu parçadan hareketle aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz?

Birden, asmaların altına doğru yürüyen bir kaplumbağa gördü. Geniş geniş atıyor adımlarını; ayakları, burnu kırış kırış, bumburuşuk. Boynunu uzatmış. Kır Abbas’ın çıtırtısını duydu. Başını çekti içeri. Kır Abbas geçip gidecekti, gitmedi. İçinde bir anı uyandı. Kaplumbağaya yaklaştı. Eğildi. Elini sırtında gezdirdi biraz. Okşadı. Nakışlar içindeki teknesine uzun uzun baktı.

Bu paragrafta, aşağıdaki paragraf çeşitlerinden hangisinin özellikleri ağır basmaktadır?

Fethi Naci ve benzeri eleştiriciler dil bilen, okuyan, kültürleri bakımından Batı’ya açılmış eleştiriciler. Ama bizim çalışmalarımızı gereği gibi takip edemiyorlar. İyi anlamıyorlar. Yazdıklarımızı bir ön yargı ile kusur bulmak için okuyorlar. "Sarı Traktör" benim ilk romanımdır. Elbette acemiliklerim var; ama orada yeniye, ileri olana yatkın bir köy delikanlısını anlattım ben. Her türlü gelişmelere hazır bir köylü kişi çizdim. Çevresi içinde karşılaştığı güçlükleri, direnmeleri duyurdum. Roman olarak belki biraz alışılmışın dışına çıktım. Ama hangi roman alışılmışın dışına çıkmaz?

Bu paragrafta, aşağıdaki paragraf çeşitlerinden hangisinin özellikleri ağır basmaktadır?

Dünyanın değişmeyen yanında olmaktan, geleceği güzelleştiren rüyalar görmekten ve vazgeçememekten mutlu, dakikalardır hasır bir sandalyenin üstünde, sanki kımıldarsa her şeyi yitirecekmiş gibi soluk almadan oturuyordu. Sürgündeydi, buraya yüreğinin peşinden gelmişti. Başının üstünde düşüncelerinin, duygularının tuzağına düşmesine benliğini gökyüzüne taşıyarak engel olan, geniş ve yüksek bir çınar, ayaklarının dibinde ise rüzgârla oynayan küçük bir kedi vardı.

Bu paragrafta, aşağıdaki paragraf çeşitlerinden hangisinin özellikleri ağır basmaktadır?

İşte şehir kışa hazırlanıyor. Rüzgâr eskisi kadar sıcak esmiyor artık. Ağaçlar, kışın hasretinden sararıp solmaya başladı işte. Yağmur yağdı mı yaprak kokusu sarıyor sokakları, sararmış yaprakların kokusu... Anılarımıza sarınıp sarmalanıp pencere kenarlarında oturacağız ve yudumlarken acı kahvemizi kışı bekleyeceğiz şimdi.

Bu parçanın anlatımında, aşağıdaki duyuların hangisinden yararlanılmamıştır?

Eski Mısır uygarlığının başarısı, kısmen Nil Vadisi’nin koşullarına uyum sağlamakta gösterdiği beceriden gelmektedir. Taşkınların öngörülmesi ve verimli vadinin kontrollü sulanması, toplumsal ve kültürel gelişmeyi besleyen ürün fazlasının üretilmesini sağlamıştır. Ürün fazlasının kullanılmasıyla siyasi otorite, Nil vadisi ve onun civarındaki çöl arazisindeki madenleri işletmek, özgün bir yazı sistemini erken evrelerde geliştirmek, karmaşık inşaat ve tarım projelerini hayata geçirmek, dış dünya ile ticareti geliştirmek ve yabancı istilacıları uzak tutmaya ve Mısır'ın üstünlüğünü kabul ettirmeye yönelik bir askeri yapılanışı sağlamak için gerekli kaynakları sağlamıştır.

Bu paragrafta, aşağıdaki paragraf çeşitlerinden hangisinin özellikleri ağır basmaktadır?

Bernard Shaw, İngiltere’nin en çok kazanan yazarlarından biriydi. Yazdığı her sözcük için bir şilin alırdı. Ama bunu da az görür, Amerika’da basılacak yazılarının her sözcüğü için bir dolar isterdi. Bir gün Amerikalı yayıncılardan biri, muziplik olsun diye yazara bir dolar gönderdi ve “Bana bir kelime yollar mısınız?” notunu ekledi. Bernard Shaw, doları aldı ve kağıdın üzerine şu tek kelimeyi yazarak yayıncıya geri gönderdi: “Mersi”

Bu paragrafta, aşağıdaki paragraf çeşitlerinden hangisinin özellikleri ağır basmaktadır?

Kendilerini olabilecek en olağandışı yüze bakarken buldular. En azından on dört ayak yüksekliğinde, son derece kuvvetli, hemen hemen hiç ensesi olmayan uzun kafalı, insana, hatta neredeyse trole benzeyen bir surete bakıyordu. Yeşil ve kül rengi ağaç kabuğu gibi bir şeylere mi bürünmüş yoksa bu onun derisi mi, pek anlaşılmıyordu. En azından, gövdesinden kısa bir mesafe sonra kolları buruşuk değildi, kahverengi pürüzsüz bir deriyle kaplıydı. Her iki kocaman ayağının yedişer parmağı vardı. Uzun çehresinin alt kısmı yerleri süpüren kül rengi, hemen hemen kökler gibi incecik, uçları ince ve yosunumsu, orman gibi bir sakalla kaplıydı.

Bu paragrafta, aşağıdaki paragraf çeşitlerinden hangisinin özellikleri ağır basmaktadır?

I. O yaz üzümler boldu, bütün avlu sergi yerine dönmüştü. Babaannesi her yıl dedesi için okuttuğu mevlüt nedeniyle kasabaya gitmiş, Naciye Kadın da gazate kağıtları üstünde kurumakta olan üzümleri potaslı karışımla sulamak için avluya çıkmıştı. Dipteki odadan öksürük sesleri yükseldiğinde evde yalnızdı. Yıllardır gizli bir dünyaya açılan bir kapı olarak düşündüğü odaya doğru yürümeden önce dakikalarca Naciye Kadın’ı beklemişti.

II. Yaşlı adam yavaş hareketlerle yana, ona doğru döndü. Yüzü inanılmayacak kadar derin çizgilerle sanki parçalanmıştı. Çizgilerin bir mantığı yoktu; gelişigüzel, yatay, dikey ve eğik hatlarla yüzünü bölüyor ve bir bütün halinde algılanmasını imkansızlaştırıyordu. Garip şekilli bu yüzeyler bazı yerlerde sürüngenlere özgü kabuğu andırıyor; koyu lekelerle kaplı olanlar da yüzünü, benekli, soyu tükenmiş bir hayvanınkine çeviriyordu.

Yukarıdaki numaralı parçaların anlatımıyla ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

Caddeden sokağa dönmeden önce durup aşağıda, aralık kapağından buhar kaçıran bir çanağı andıran şehre baktı. Öndeki tepeciklerin morluğu arkaya ulaşamamış, yüksek dağlar belirsiz bir rengin içinde kaybolup gitmişti. Keçiören’i görmeye çalıştı; ama üstünde kalenin yer aldığı tepe ve artık günü terk eden sıcaklık orayı gözlerden saklıyordu. Ağaçların serinlettiği sokağa girdiğinde ıhlamurların kokusu düşüncelerini dağıttı.

Bu parçanın anlatımıyla ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

Kara mizah, düşündürücülüğü güldürücülüğünden ağır basan buruk gülmecedir. Acı acı gülümsetir. Ağlamayla gülme, dramla komedi, bir bıçağın iki yüzü gibi birbirine uzak ve birbirine yakındır; kara mizah bu bıçağın keskin sırtıdır. Kara mizahın insanda acı bir tortusu kalır. Kahkahayla güldürmez, gülümsetir. Gülmekle ağlamanın ikircimleştiği yerdir; kimisi için gülme olur, kimisi için acıma.

Bu parçada düşünceyi geliştirme yollarından hangisine başvurulmamıştır?

Tarihi oyunlarımda bile tarihten hareket etmem. Hiçbir zaman tarihi olayı sahneye çıkarma düşüncem olmadı. Çağımızdan hareket ettim. Çağımızın sorunlarıyla, çağımızın insanlarıyla benzeşen insanlar gördüğüm, bulduğum sürece tarihe yöneldim. Tarihçi ister istemez nesnel olacaktır. Tiyatro yazarı ise ister istemez özneldir. Tarihin yazamadığı sözleri, diyalogları biz yaratmak zorundayız.

Bu parçada düşünceyi geliştirme yollarından hangisine başvurulmuştur?

Büyük yazarlar insan gerçeğini en iyi yansıtanlardır. Onların yarattıkları evrenler tüm insanlığı etkilemeye devam ediyor, edecek de. Kafka’nın yarattığı evrenin sonsuz olduğunu ve her geçen gün daha da büyüdüğünü söyleyen birine, hayır, dememiz mümkün mü? Hangimiz ömrümüzün kimi dönemlerinde birer Gregor Samsa olarak uyanmadık? Aradan yüzyıllar geçmesine rağmen içimizde deli dolu hayaller kurmaya, yel değirmenlerine saldırmaya devam etmiyor mu Don Kişot?

Bu parçada düşünceyi geliştirme yollarından hangisine başvurulmuştur?

Sözlük hazırlanırken “düşüncelerin bulutlaşması” gibi özel kullanımlar sözlükte yer almaz. Ancak "hayal kırıklığı" gibi kimi özel kullanımlar kısa sürede yaygınlaştı mı sözlükler onlara kapılarını açmak zorundadır. Zaten sözlükler, dili arkadan izler, dilin gerisinden gelip durum saptaması yaparlar. Bu nedenle tüm dünyada sözlükler belirli aralıklarla yeniden gözden geçirilip gerekli değişme ve eklemeler yapılarak yeniden yayımlanmaktadır.

Bu parçada, düşünceyi geliştirme yollarından hangilerine başvurulmuştur?

İçindeki sembollerle, düşlere çağrısıyla insanlığa seslenen masal, yüzeysel bir bakışla ele alınıp değerlendirdiği için daha çok, çocukların dünyasına itelenmiştir. Gerçek ile masalı birbirinden ayrı görmek, zamanla bu edebi türün sanki gerçekleri kendi büyülü giysileri ile örten bir anlatı aracı değilmiş gibi küçümsenmesine yol açmıştır. Oysa Goethe bizi masallar üzerine düşünmeye çağırır. "Masal bilgeliktir. Ondan zevk alamamamızın nedenini duygularımızın körleşmiş olmasında aramalıyız." der.

Bu parçada, düşünceyi geliştirme yollarından hangisine başvurulmuştur?

Ülkemizde pek çok konuda ilerleme kaydediyoruz; ama bir konu var ki istenilen noktaya bir türlü gelemedik. Türkiye’de yüksek öğrenim görenlerin oranı 1965’e göre 14 kat arttı. Ama yüksek öğrenim mezunlarının kitap okuma oranı 1965’in de altında kaldı. Birleşmiş Milletler İnsani Gelişim Raporu’nda, kitap okuma oranında Türkiye; Malezye, Libya ve Ermenistan gibi ülkelerin bulunduğu 173 ülke arasında 86. sırada. Durum ortada, bu konuda yalnızca okullar yeterli değil. Okuma alışkanlığını kazandırmak için daha küçük yaşlarda çocuklara örnek olma konusunda ailelere de iş düşmekte.

Bu parçada, düşünceyi geliştirme yollarından hangisine başvurulmuştur?

Yeni, bilmediğim bir çevrede her şeyi sil baştan keşfedecektim: kelimeleri, sesleri, eşyaları ve insanları! İzmir’de sonbahar bitmek bilmiyordu. İnanılmaz irilikte bir güneş, batıya devrilirken karabatakların teyellediği körfezi kana boyadığını görüyorum. Yumuşak bir rüzgâr camları okşamaktadır. Yıldız yağmurları beni şaşırtıyor. Hele sabaha karşı ayın, bir mavi ve yeşil çılgınlığı ortasında battığını görmek… Ne kadar mutluydum anlatamam!

Bu parçanın anlatımıyla ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

Sinema işine girmeyi hiç düşünmemiştim, böyle bir iş de yoktu aslında. Sinemayı tiyatrocular ek bir iş olarak yapıyorlardı. Diyeceğim sinema, meslek değildi. Aslına bakılırsa hiçbir zaman da meslek olmamıştır. Olsa olsa bir tutkudur sinema. Akıllı, uslu insan işi değildir, tutkulu insan işidir.

Bu parçada, düşünceyi geliştirme yollarından hangisine başvurulmuştur?

Divan şiirini okumak zordur; çünkü birtakım cinasları, telmihleri, simgeleri bilmek, bunları anlamak ve bunlardan tat almak hiç de kolay değildir. Ayrıca Türkçenin aruz vezni içinde kullanılmasının zor, büyük bir ustalık gerektirdiği de bilinir. Bu zorluğun ve ustalığın da birçok divan şairimizce uzun zaman söz konusu edildiği bilinen bir gerçektir. Divan şairlerimiz Türkçe “seviyorum” sözünün aruz kalıplarından hiçbirine girmediğinden uzun zaman yakınmışlardır.

Bu parçada, düşünceyi geliştirme yollarından hangisine başvurulmuştur?